(ร่าง) นโยบายสนับสนุนเครื่องจักรกลการเกษตรสำหรับไร่อ้อย

เดชรัต สุขกำเนิด

ปัญหาการเผาในพื้นที่การเกษตรนับเป็นสาเหตุหนึ่งการเกิดฝุ่นพิษ PM2.5 การลดการเผาในพื้นที่การเกษตรจึงเป็นแนวทางที่สำคัญมากในการแก้ไขดังกล่าว แต่การลดการเผาในพื้นที่เกษตรก็มีข้อจำกัดที่สำคัญคือ การขาดแคลนแรงงาน และการเพิ่มภาระต้นทุนการผลิตของเกษตรกร เพราะฉะนั้น การหาแนวทางในการลดการเผาในพื้นที่การเกษตร ที่มีความเหมาะสมในทางปฏิบัติ และมีความคุ้มค่าในทางเศรษฐกิจ จึงเป็นสิ่งที่สำคัญมากๆ ทั้งสำหรับพี่น้องเกษตรกร และการลดปัญหา PM2.5

เครื่องจักรกลการเกษตรถือเป็นแนวทางหนึ่งที่สำคัญมาก ในการลดการเผาทางการเกษตร โดยเฉพาะในการทำไร่อ้อย เพราะการเผาในไร่อ้อยมักจะเกิดขึ้นเนื่องจากการขาดแคลนแรงงาน ไม่ว่าจะเป็นแรงงานในขั้นตอนก่อนการเก็บเกี่ยว หรือขั้นตอนหลังการเก็บเกี่ยว (หรือในการไถพรวนยกร่อง) เพราะฉะนั้น การจัดหา และ/หรือสนับสนุนเครื่องจักรกลการเกษตรสำหรับไร่อ้อย จึงสำคัญมาก 

บทความนี้จึงขอนำเสนอแนวทางในการสนับสนุนเครื่องจักรการเกษตรสำหรับการทำไร่อ้อย โดยมุ่งเน้นที่จะลดต้นทุนการผลิตของพี่น้องเกษตรกรลง พร้อมๆ กับการเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร และการลดการเผาในพื้นที่การเกษตร และเพื่อให้การนำเสนอแนวทางนี้มีความเป็นรูปธรรมมากขึ้น บทความนี้จึงจำลองสถานการณ์ว่า หากให้ อบจ. เป็นเจ้าภาพในการสนับสนุนเครื่องจักรกลการเกษตร สำหรับเกษตรกรรายย่อยในพื้นที่ปลูกอ้อย 10,000 ไร่ ต่อปี โดยการสนับสนุนเครื่องจักรกลเกษตร 5 ประเภท ตั้งแต่การเก็บเกี่ยว (ซึ่งเกี่ยวพันกับการเผามากที่สุด) การไถพรวนหลังการเก็บเกี่ยว การปลูกอ้อย การให้น้ำ เครื่องพ่นปุ๋ยและเครื่องกำจัดวัชพืช ดังนี้

1. รถตัดอ้อย (Sugarcane Harvester)

รถตัดอ้อยหรือรถเก็บเกี่ยวอ้อยมีความสำคัญมากในการเก็บเกี่ยวอ้อยโดยปราศจากการเผา เพราะการขาดแคลนแรงงานตัดอ้อย และการขาดแคลนรถตัดอ้อยในบางพื้นที่ มักจะเป็นปัจจัยผลักดันสำคัญให้มีการเผาก่อนการเก็บเกี่ยวอ้อย เพราะฉะนั้น การสนับสนุนให้มีรถตัดอ้อยในปริมาณที่พอเพียง จึงเป็นสิ่งที่สำคัญมาก 

ทางเลือกในการจัดหา/สนับสนุนรถตัดอ้อยมีได้ 2 ทางหลัก (ภาพที่ 1) คือ

• รถตัดอ้อยใหม่ ที่นำเข้าโดยตรงมาจากต่างประเทศ ราคาประมาณ 13.3 ล้านบาท
• รถตัดอ้อยมือสอง ที่นำเข้ามายกเครื่องใหม่จนพร้อมใช้งาน ราคาประมาณ 4.5-8 ล้านบาท

ทั้งนี้ ความแตกต่างระหว่าง 2 ทางเลือกมีทั้งในเรื่อง ราคาและประสิทธิภาพการใช้งาน รวมถึงต้นทุนและปัจจัยอื่นๆ ที่เกียวข้อง ดังแสดงในตารางที่ 1

ตารางที่ 1 ความแตกต่างระหว่างสองทางเลือก (ก) รถตัดอ้อยใหม่ และ (ข) รถมือสองบิ้วพร้อมใช้

รูปแบบเครื่องจักรสำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่

จากข้อมูลดังกล่าว ในแบบจำลองนี้จึงพิจารณารถมือสองยกเครื่องพร้อมใช้

• ความสามารถ: 1 คันรองรับพื้นที่ 2,000 ไร่/ปี (ตามสภาพปฏิบัติงานจริง)
• จำนวนที่ต้องการ: 5 คัน
• ราคาต่อคัน: 6 ล้านบาท 
• ต้นทุนรวม: 5 คัน x 6 ล้านบาท = 30 ล้านบาท

อย่างไรก็ดี นอกเหนือจากการลงทุนแล้ว ประเด็นเรื่อง รถตัดอ้อยที่จะต้องมีเพิ่มเติม ยังควรพิจารณาในเรื่อง สนับสนุนด้านบุคลากร ร่วมกับสถานศึกษา เพื่อสร้างช่างซ่อมบำรุงและประกอบเครื่องจักร และการออกใบอนุญาต และโรงเรียนสอนขับรถตัดอ้อย

นอกจากนี้ รัฐบาลยังอาจมีสนับสนุนด้านราคารถ สนับสนุนภาษีนำเข้าทั้งรถใหม่และมือสอง และสนับสนุนภาษีกิจการประกอบและนำเข้ารถตัดอ้อย

2. รถไถปรับดินและผานยกร่อง (Tractor with Implements)

สำหรับการไถปรับดินและผานยกร่อง ประกอบด้วย 2 อุปกรณ์ที่สำคัญคือ (1) รถแทรกเตอร์ที่ทำงานในไร่อ้อย ซึ่งสามารถใช้งานในขั้นตอนอื่นๆ (เช่น การปลูก การใส่ปุ๋ย และกำจัดวัชพืช) ซึ่งยังมี 2 ทางเลือกคือ (ก) รถแทรกเตอร์ใหม่ราคา 900,000-1,800,000 ล้านบาท และ (ข) รถแทรกเตอร์มือสองราคา 700,000-1,000,000 ล้านบาท และ (2) เครื่องจักรในการเตรียมดิน ไถบุกเบิกและไถละเอียด 1 ชุด ราคาอยู่ในช่วง 250,000-300,000 บาท ซึ่งทั้งสองอุปกรณ์นี้จะช่วยในการเตรียมดิน และการเผาเศษใบอ้อย ยอดอ้อย และอื่นๆ ที่เหลืออยู่

รูปแบบเครื่องจักรสำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่

•  ความสามารถ: รถแทรกเตอร์มือสอง 1 คันรองรับพื้นที่ 800 – 1,000 ไร่/ปี (ตามสภาพปฏิบัติงานจริง) รวมถึงอุปกรณ์ในการเตรียมดิน
• จำนวนที่ต้องการ: 12 คัน 
• ราคาต่อคัน: 1 ล้านบาท
• ต้นทุนรวม: 12 คัน x 1 ล้านบาท = 12 ล้านบาท

3. เครื่องปลูกอ้อย (Sugarcane Planter) 

เครื่องปลูกอ้อย (Sugarcane Planter) เป็นอีกหนึ่งเครื่องจักรที่สามารถช่วยลดแรงงานในการปลูกลงได้ ทั้งนี้ เครื่องปลูกอ้อย มีอยู่ด้วยกัน 2 รูปแบบ คือ (ก) เครื่องปลูกระบบใช้คนเสียบ ราคา 130,000 บาท และ (ข) เครื่องปลูกระบบอ้อยท่อน Billet Planter ราคา 300,000 – 750,000 บาท (ตามภาพที่ 4) และประสิทธิภาพการทำงานและราคาที่แตกต่างกัน โดยเครื่องปลูกระบบอ้อยท่อน Billet Planter จะมีราคาแพงกว่า แต่มีประสิทธิภาพการทำงานที่ดีกว่า และใช้แรงงานคนน้อยกว่า (ตารางที่ 2)

ตารางที่ 2 การเปรียบเทียบเครื่องจักรในการปลูกอ้อยแบบคนเสียบและแบบอ้อยท่อน

รูปแบบเครื่องจักรสำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่

• ความสามารถ: 1 เครื่องรองรับการปลูก 30 – 50 ไร่/วัน
• จำนวนที่ต้องการ: 3 เครื่อง 
• ราคาต่อเครื่อง: 8 แสนบาท
• ต้นทุนรวม: 3 เครื่อง x 3 แสนบาท = 0.9 ล้านบาท

4. ระบบการให้น้ำในไร่อ้อย

ระบบการให้น้ำในไร่อ้อย ที่เราพิจารณา มี 2 ทางเลือก (ภาพที่ 5) คือ ระบบน้ำหยด (Drip Irrigation) และการให้น้ำไร่อ้อยแบบฟลัดพลูม (Flood-Ploom Irrigation) 

• ระบบน้ำหยดในไร่อ้อย เป็นวิธีการให้น้ำที่มีประสิทธิภาพสูง โดยใช้อุปกรณ์หยดน้ำส่งน้ำโดยตรงไปยังโคนต้นอ้อยในปริมาณที่เหมาะสม ช่วยลดการสูญเสียน้ำจากการระเหยและการไหลบ่าหนี ทำให้ต้นอ้อยได้รับน้ำอย่างสม่ำเสมอและเพียงพอ ส่งผลให้ผลผลิตเพิ่มขึ้น และลดต้นทุนด้านแรงงานและปริมาณน้ำที่ใช้เมื่อเทียบกับระบบรดน้ำแบบเดิม เช่น การปล่อยน้ำท่วมร่อง
• การให้น้ำแบบฟลัดพลูม เป็นหนึ่งในวิธีชลประทานที่ใช้น้ำไหลผ่านร่องระหว่างแถวอ้อย โดยอาศัยระดับความลาดเอียงของพื้นที่เพื่อให้น้ำกระจายไปทั่วพื้นที่เพาะปลูก วิธีนี้ใช้กันมากในไร่อ้อยที่อยู่ในพื้นที่ลุ่มหรือดินเหนียวที่อุ้มน้ำได้ดี

ทั้งนี้ ความแตกต่างของระบบการให้น้ำทั้ง 2 แบบ อยู่ที่เงินลงทุนต่อไร่ และประสิทธิภาพในการให้น้ำ โดยระบบการให้น้ำแบบน้ำหยดจะลงทุนต่อไร่มากกว่า แต่มีประสิทธิภาพการให้น้ำที่ดีกว่า ส่วนการลงทุนในระบบให้น้ำแบบฟลัดพลูมจะประหยัดการลงทุนมากกว่า แต่จำเป็นต้องมีแหล่งน้ำที่เพียงพอสำหรับการให้น้ำ (ตารางที่ 4)

ตารางที่ 3 การเปรียบเทียบระหว่างการให้น้ำแบบฟลัดฟลูม และระบบการให้น้ำแบบน้ำหยด

รูปแบบเครื่องจักรสำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่

เพื่อเพิ่มผลผลิตเฉลี่ยต่อไร่ของอ้อยในพื้นที่นอกเขตชลประทาน โดยประหยัดงบประมาณในการลงทุน บทความนี้จึงพิจารณาเลือกแนวทางการให้น้ำแบบฟลัดฟลูม มาใช้สำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่ โดยมีองค์ประกอบสำคัญ ดังนี้

• เงินลงทุนเฉลี่ย 4,000 บาท/ไร่ รวมถึงเงินลงทุนในการจัดหาแหล่งน้ำที่เหมาะสมในพื้นที่ด้วย
• เงินลงทุนทั้งหมดในพื้นที่ 10,000 ไร่ เท่ากับ 40 ล้านบาท

ทั้งนี้ รูปแบบในการจัดหาแหล่งน้ำเพื่อไร่อ้อยจำเป็นต้องดำเนินการให้สอดคล้องกับภูมิประเทศ และเงื่อนไขในการรวมกลุ่มของเกษตรกรในพื้นที่ 

• เกษตรกรแต่ละรายเป็นเจ้าของเอง โดยควรสนับสนุนแหล่งเงินทุนเพื่อเข้าถึงน้ำ เช่น การขุดสระน้ำ การเจาะบาดาล หรือระบบสูบน้ำและกระจายน้ำพลังงานแสงอาทิตย์
• แหล่งน้ำเพื่อการเกษตรแบบรวมกลุ่ม เช่น สระน้ำชุมชน / ระบบสูบน้ำพลังงานแสงอาทิตย์สำหรับเกษตรกรแปลงใหญ่ หรือระบบน้ำบาดาลเพื่อการเกษตร
• ระบบการจัดการน้ำในภาพรวม การลงทุนในระบบคลองชลประทานเส้นเลือดฝอย หรือฝายกั้นน้ำในชุมชนในพื้นที่ที่เหมาะสม หน่วยงานควรช่วยเกษตรกรในการวิเคราะห์ระบบน้ำในชุมชนและไร่นาของเกษตรกร และการขอใบอนุญาตหรือการร่วมลงทุนในการเจาะ/ใช้น้ำบาดาลในพื้นที่ที่เหมาะสม

5. เครื่องพ่นปุ๋ยหรือสารเคมี (Fertilizer/Weed Sprayer)

นอกเหนือจากการปลูกและการเก็บเกี่ยว การพ่นปุ๋ยและการกำจัดวัชพืชก็เป็นหนึ่งในกิจกรรมที่ใช้แรงงานมาก และปัจจุบันนี้สามารถมีอุปกรณ์พ่วงท้ายรถแทรกเตอร์ในการทำหน้าที่ดังกล่าว เพื่อลดการใช้แรงงาน และสารเคมีกำจัดวัชพืชลง ดังนั้น ในแบบจำลองนี้จึงนำเอาเครื่องพ่นปุ๋ยและสารเคมี และเครื่องกำจัดวัชพืช (ภาพที่ 6) มาเป็นส่วนหนึ่งของแบบจำลองนี้ด้วย

ทั้งนี้ หากเปรียบเทียบระหว่างการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชแล้ว การใช้เครื่องจักรจัดการวัชพืชจะมีข้อดีตรงที่ประหยัดแรงงาน และประหยัดต้นทุนหมุนเวียนลง 1,500 – 1,800 บาท/ไร่/ฤดูกาล และยังเป็นผลดีต่อการเติบโตของต้นอ้อย และการลดผลกระทบทางสุขภาพของเกษตรกรด้วย (ตารางที่ 4)

ตารางที่ 4 การเปรียบเทียบระหว่างการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชและการใช้เครื่องจักรจัดการวัชพืช

รูปแบบเครื่องจักรสำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่

ในบทความนี้ จะใช้เครื่องฝังปุ๋ยและกำจัดวัชพืชแทนการใช้แรงงานคนและสารเคมีกำจัดศัตรูพืช ดังนี้

• ความสามารถ: 1 ชุด (เครื่องฝังปุ๋ยและกำจัดวัชพืช) รองรับ 1,000 ไร่/ฤดูกาล
• จำนวนที่ต้องการ: 10 ชุด
• ราคาต่อชุด: 6 แสนบาท
• ต้นทุนรวม: 10 เครื่อง x 6 แสนบาท = 6 ล้านบาท

6. สรุปภาพรวมการลงทุน

ในแบบจำลองนี้ จะมีการลงทุนในเครื่องจักร 5 ชนิด ได้แก่ 

1. รถตัดอ้อย (รถมือสองปรับปรุงใหม่) 5 คัน รวม  30 ล้านบาท
2. รถไถปรับดิน  12 ล้านบาท
3. เครื่องปลูกอ้อย 1 ล้านบาท
4. ระบบการให้นำแบบฟลัดพลูม 40 ล้านบาท
5. เครื่องพ่นปุ๋ยและกำจัดวัชพืช 6 ล้านบาท

รวมเงินลงทุนเบื้องต้น 89 ล้านบาท หรือประมาณ 8,900 บาท/ไร่ ทั้งนี้ เกือบครึ่งหนึ่งเป็นงบประมาณในการจัดหาน้ำสำหรับไร่อ้อยนอกพื้นที่ชลประทาน

รูปแบบการลงทุน

แนวทางการลงทุนนี้ จะแบ่งเป็น

1. อบจ. (หรือรัฐบาล) ลงทุนครั้งแรก: จัดหาเครื่องจักรทั้งหมด (ยกเวันระบบให้น้ำ) จำนวน 49 ล้านบาท
2. เกษตรกรเช่าหรือใช้บริการเครื่องจักรเหล่านี้ เช่น 
   • รถตัดอ้อย: 400 บาท/ไร่
   • รถไถและเครื่องปลูก: 200 บาท/ไร่
3. ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตรจัดสินเชื่อปลอดดอกเบี้ย 4,000 บาท/ไร่ สำหรับการทำแหล่งน้ำและติดตั้งระบบน้ำแบบฟลัดพลูม และชำระคืนภายใน 4 ปี

เป้าหมายในการดำเนินงาน

การลงทุนดังกล่าว มีเป้าหมายในการดำเนินการใน 5 ประเด็นได้แก่

1. ยกเลิกการเผาในพื้นที่การเกษตร 10,000 ไร่ ทั้งหมด
2. ลดต้นทุนค่าแรงงานของเกษตรกรลง
3. ลดการใช้สารเคมีการเกษตรของเกษตรกรลงร้อยละ 20
4. เพิ่มผลผลิตเฉลี่ยต่อไร่สำหรับไร่อ้อยนอกพื้นที่ชลประมาณ ให้อยู่ในระดับ 12-15 ตัน/ไร่ เป็นอย่างน้อย
5. เพิ่มรายได้สุทธิเกษตรกรอย่างน้อยละร้อยละ 20 

สรุป

การลงทุนสำหรับเครื่องจักรกลการเกษตรเพื่อการจัดการไร่อ้อยให้ปลอดการเผาจำนวน  89 ล้านบาท สำหรับพื้นที่ 10,000 ไร่ เป็นการลงทุนที่คุ้มค่าในระยะยาว เพราะไม่เพียงช่วยเพิ่มรายได้ให้เกษตรกร แต่ยังลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม โดยเฉพาะปัญหา PM2.5 และสร้างระบบการเกษตรที่ยั่งยืนในพื้นที่ โดย อบจ. สามารถเป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลงได้อย่างแท้จริง

อย่างไรก็ตาม บทความนี้ เป็นการนำเสนอ (ร่าง) นโยบายสนับสนุนเครื่องจักรกลการเกษตรสำหรับไร่อ้อยในเบื้องต้นเท่านั้น การนำไปปฏิบัติจริงจำเป็นต้องมีการศึกษาในรายละเอียดเพิ่มเติม โดยเฉพาะด้านการบริหารจัดการเครื่องจักร ความยั่งยืนทางการเงิน การจัดหาแหล่งน้ำ การสร้างบุคลากร และการสร้างการยอมรับจากเกษตรกร เพื่อให้สามารถบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้และสร้างความยั่งยืนในระยะยาวได้จริง

• Facebook
• Twitter
• Line